Mặc dù đạt được
những con số ấn tượng về kim ngạch xuất khẩu, có đến 90% nông sản của Việt Nam
vẫn xuất khẩu dưới dạng thô, giá xuất khẩu thấp hơn các sản phẩm cùng loại của
nhiều nước khác. Nhiều sản phẩm nông sản của Việt Nam có sản lượng xuất khẩu
đứng nhóm đầu thế giới nhưng hầu như chưa có một thương hiệu mạnh, được người
tiêu dùng biết đến rộng rãi.
Hiện 80% sản
lượng nông sản xuất khẩu của Việt Nam chưa xây dựng được thương hiệu, chưa có
logo, nhãn mác riêng và chưa tham gia đầy đủ vào chuỗi giá trị toàn cầu. Trong
khi đó, thương hiệu quốc gia được các nước sử dụng là một công cụ để giúp các
doanh nghiệp phát triển sản xuất, nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường
sản phẩm thông qua các chương trình quảng bá, giới thiệu quy mô, có tầm ảnh
hưởng lớn.
IPSARD dẫn chứng
như cà phê Colombia (Caffe de Colombia) là một thương hiệu quốc gia của
Colombia cho sản phẩm cà phê. Thương hiệu này thể hiện những giá trị của sản
phẩm về nguồn gốc, chất lượng và quy trình mang tính truyền thống được chứa
đựng trong sản phẩm. Thương hiệu cà phê Colombia là giá trị về uy tín, sự đảm
bảo của nhà nước Colombia đối với người tiêu dùng trên khắp thế giới về các đặc
tính của cà phê.
Tại Đông Nam á,
Thái Lan cũng tập trung xây dựng thương hiệu quốc gia cho các sản phẩm nông sản
chủ lực. Chính phủ ưu tiên đầu tư xây dựng và phát triển thương hiệu quốc gia
ngành thực phẩm. Từ thương hiệu quốc gia "Thailand - Kitchen of the
world" với mong muốn Thái Lan trở thành Gian Bếp của thế giới, tốc độ tăng
trưởng xuất khẩu thực phẩm của nước này đang ở con số rất ấn tượng 10%/năm…
Nhìn thực trạng
xây dựng thương hiệu ở thị trường Việt Nam, IPSARD cho biết Việt Nam hiện mới
chỉ có 02 sản phẩm trong tổng số 13 sản phẩm nông sản chủ lực quốc gia đã được
đăng ký bảo hộ tại Việt Nam gồm: Nhãn hiệu chứng nhận “Cao su Việt Nam” (Hiệp
hội Cao su Việt Nam làm chủ sở hữu) và Nhãn hiệu chứng nhận “Gạo Việt Nam” (Bộ
NN&PTNT làm chủ sở hữu). Các sản phẩm còn lại như cà phê, tôm, cá tra...
đang trong quá trình xây dựng.
Mặc dù Nhãn hiệu
chứng nhận Gạo Việt Nam đã được bảo hộ trong nước và tại một số nước, nhưng cho
đến nay chưa được cấp cho bất cứ doanh nghiệp nào sử dụng.
Nguyên nhân
IPSARD cho rằng, cơ sở pháp lý quản lý và sử dụng nhãn hiệu chứng nhận chưa đầy
đủ: Quyết định số 1499/QĐ-BNN-CBTTNS ngày 02/5/2018 của Bộ NN&PTNT về quy
định quản lý sử dụng bị Văn phòng Chính phủ cho là chứa thủ tục hành chính,
không đúng với quy định pháp luật. Do vậy, không đủ điều kiện để thực thi cấp
quyền sử dụng nhãn hiệu chứng nhận theo văn bản này.
Để giải quyết
vướng mắc này, Bộ NN&PTNT tiến hành chuyển nhượng quyền sở hữu cho Hiệp hội
Lương thực Việt Nam quản lý sử dụng nhãn hiệu chứng nhận Gạo Việt Nam. Tuy
nhiên, Hiệp hội phải sửa đổi Điều lệ mới đủ điều kiện để tiếp nhận chuyển
nhượng. Do vậy, phương án này đã không thực hiện được.
Bộ NN&PTNT đã
kiến nghị Thủ tướng Chính phủ cho phép xây dựng Nghị định quản lý sử dụng Nhãn
hiệu Gạo Việt Nam/Vietnam Rice theo trình tự thủ tục rút gọn. Tuy nhiên, cho
đến tháng 11/2022 Bộ NN&PTNT chưa xây dựng xong Nghị định.
Thêm vào đó, đăng
ký bảo hộ ra nước ngoài cũng gặp khó khăn bởi 2 lý do: thiếu kinh phí đăng ký
(Hiệp hội lương thực Việt Nam đề nghị không tiếp tục thực hiện được các nghĩa
vụ liên quan đến những chi phí phát sinh của việc đăng ký bảo hộ Nhãn hiệu Gạo
Việt Nam theo như Bộ NN&PTNT giao do khó khăn về kinh phí); trong khi một
số nước chỉ chấp nhận bảo hộ dưới hình thức nhãn hiệu thông thường, không bảo
hộ dưới hình thức nhãn hiệu chứng nhận…
Hiện nay, Việt
Nam chưa có chính sách riêng nào để hỗ trợ cho việc phát triển thương hiệu nông
sản. Thông qua công tác tuyên truyền và các chương trình ở các Bộ, ngành và địa
phương, nhiều tổ chức, doanh nghiệp đã tích cực, chủ động trong đăng ký nhãn hiệu,
bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, phát triển thương hiệu nông sản, nhưng việc phát
triển các thương hiệu mạnh (ở cả 3 nhóm sản phẩm quốc gia, vùng và địa phương)
đều còn hạn chế.