Luật Địa chất và Khoáng sản 2024

1. Nền tảng dữ liệu và tài chính minh bạch

Luật thiết lập một khung quản lý tài chính và dữ liệu chặt chẽ, đảm bảo Nhà nước thu được giá trị thực của tài nguyên.

• Hệ thống dữ liệu thống nhất: Toàn bộ thông tin thăm dò, khai thác và mẫu vật sẽ được tích hợp thành Cơ sở dữ liệu địa chất, khoáng sản thống nhất (Điều 89), buộc các doanh nghiệp phải cung cấp thông tin định kỳ qua hệ thống này (Điều 90).

• Quyết toán theo thực tế: Tiền cấp quyền khai thác sẽ được thu theo năm và quyết toán theo sản lượng khai thác thực tế (Điều 99, khoản 3), thay vì chỉ dựa vào tính toán trữ lượng ban đầu.

• Hoàn trả chi phí nhà nước: Doanh nghiệp khai thác phải hoàn trả chi phí đánh giá tiềm năng và thăm dò do Nhà nước đầu tư (Điều 96), trừ các trường hợp được miễn rõ ràng (ví dụ: khoáng sản chỉ dừng ở mức tài nguyên dự báo).

• Miễn nộp có chọn lọc: Luật quy định miễn nộp tiền cấp quyền cho khoáng sản thu hồi để sử dụng cho chính công trình xây dựng đó (Điều 98, khoản 3, điểm a) hoặc khoáng sản nhóm III, nhóm IV chỉ dùng cho nhu cầu nội bộ của dự án/đóng cửa mỏ (Điều 98, khoản 3, điểm b).

2. Ưu tiên đấu giá và quản lý khu vực đặc biệt

Luật đặt đấu giá là phương thức ưu tiên, đồng thời kiểm soát chặt chẽ khu vực chiến lược.

• Thúc đẩy đấu giá: Đấu giá trở thành cơ chế chủ đạo, với yêu cầu cuộc đấu giá phải có ít nhất hai tổ chức, cá nhân đủ điều kiện tham gia (Điều 101, khoản 1, điểm b).

• Bảo vệ khu vực quan trọng: Các khu vực được khoanh định không đấu giá nhằm bảo đảm an ninh năng lượng, quốc phòng, an ninh, hoặc cung cấp nguyên liệu cho các dự án quan trọng quốc gia, dự án đầu tư công khẩn cấp (Điều 100, khoản 2).

• Ràng buộc trúng đấu giá: Tổ chức trúng đấu giá phải nộp hồ sơ đề nghị cấp phép đúng thời hạn (12 tháng cho khu vực chưa thăm dò; 36 tháng cho khu vực đã thăm dò, tận thu, nhóm IV), nếu không sẽ bị hủy quyết định phê duyệt kết quả trúng đấu giá (Điều 104, khoản 2; Điều 106, khoản 1, điểm a).

3. Trách nhiệm môi trường và đóng cửa mỏ bắt buộc

Nghĩa vụ phục hồi môi trường và đóng cửa mỏ được nâng lên thành yêu cầu tiên quyết.

• Chịu toàn bộ chi phí môi trường: Tổ chức khai thác phải chịu mọi chi phí để bảo vệ, cải tạo, phục hồi môi trường (Điều 79, khoản 2), ưu tiên sử dụng công nghệ thân thiện.

• Đảm bảo an toàn sau khai thác: Việc đóng cửa mỏ phải bảo đảm sự ổn định và an toàn của khu vực sau khai thác (Điều 81, khoản 3) và đưa môi trường đạt yêu cầu phục hồi.

• Xử lý mỏ vô chủ: Nếu doanh nghiệp giải thể hoặc không có khả năng thực hiện đóng cửa mỏ, Nhà nước sẽ sử dụng tiền ký quỹ cải tạo, phục hồi môi trường để thuê đơn vị thực hiện theo hình thức đấu thầu (Điều 84, khoản 2, khoản 3).

4. Quản lý đặc thù cát, sỏi và phân cấp rõ ràng

• Giám sát cát, sỏi: Hoạt động khai thác cát, sỏi lòng sông phải được kiểm soát bằng thiết bị công nghệ hiện đại (Điều 86, khoản 1, điểm a). Doanh nghiệp có nghĩa vụ lắp đặt thiết bị giám sát hành trình và kết nối dữ liệu với cơ quan quản lý (Điều 88, khoản 2, điểm b).

• Phân cấp thẩm quyền (Điều 108):

  • Bộ Tài nguyên và Môi trường: Cấp phép khoáng sản nhóm I, nhóm II (chiến lược, quan trọng).

  • Ủy ban nhân dân cấp tỉnh: Cấp phép khoáng sản nhóm III, nhóm IV và khai thác tận thu tất cả các nhóm; đồng thời cấp phép nhóm I, nhóm II tại khu vực khoáng sản phân tán, nhỏ lẻ.

5. Điều khoản chuyển tiếp và lộ trình thay đổi

Luật đưa ra lộ trình chi tiết để chuyển đổi từ Luật Khoáng sản 2010.

• Hiệu lực sớm: Một số điều khoản quan trọng về khoáng sản nhóm IV có hiệu lực từ 15 tháng 01 năm 2025.

• Cấp đổi giấy phép: Các giấy phép khai thác cấp trước đây có nội dung không phù hợp phải thực hiện thủ tục cấp đổi giấy phép khai thác trong vòng 36 tháng kể từ ngày 01 tháng 7 năm 2025 (Điều 111, khoản 2, điểm c).

• Xử lý tiền cấp quyền cũ: Tiền cấp quyền và trúng đấu giá của các giấy phép còn hiệu lực sẽ được quyết toán lần đầu theo Luật mới (Điều 111, khoản 9) tính đến ngày 30 tháng 6 năm 2025, và khối lượng còn lại sẽ được phê duyệt lại theo Luật mới.

Luật Địa chất và Khoáng sản mới thể hiện quyết tâm của Việt Nam trong việc quản lý tài nguyên theo tiêu chuẩn hiện đại, yêu cầu ngành công nghiệp khai khoáng phải tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chí bền vững, trách nhiệm và minh bạch./.