Hoàn thiện luật Quốc phòng, Quân sự: Phân cấp sâu đến cấp xã

Luật 98/2025/QH15 củng cố cơ chế vận hành khu vực phòng thủ toàn diện, lấy xây dựng cấp xã làm nền tảng, và tối ưu hóa khả năng sẵn sàng chiến đấu, ứng phó với các tình huống khẩn cấp, thiên tai, thảm họa.

I. Phân cấp Thẩm quyền Lãnh đạo và Quản lý Lực lượng

Luật mới phân định rõ ràng thẩm quyền của chính quyền địa phương, đặc biệt trong các tình huống nhạy cảm và công tác quản lý nhân sự thường xuyên:

• Tình trạng Khẩn cấp: Thẩm quyền ban bố lệnh Giới Nghiêm được phân cấp đến UBND cấp xã trong phạm vi địa bàn quản lý. Lệnh Thiết Quân luật phải xác định cụ thể địa phương cấp tỉnh, cấp xã, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt (Khoản 3 Điều 1; Khoản 2 Điều 1).

• Quản lý Sĩ quan Dự bị:Chủ tịch UBND cấp tỉnh được giao thẩm quyền quyết định đối với sĩ quan dự bị giữ chức vụ chỉ huy Trung đoàn và tương đương trở xuống, sĩ quan dự bị cấp bậc Thượng tá trở xuống (Khoản 3 Điều 2).

• Giải ngạch Dự bị:Chỉ huy trưởng Ban chỉ huy phòng thủ khu vực có thêm thẩm quyền quyết định Giải ngạch đối với quân nhân chuyên nghiệp dự bị và hạ sĩ quan, binh sĩ dự bị (Điều 3; Khoản 10 Điều 4).

II. Hiện đại hóa Công tác Nghĩa vụ Quân sự (NVQS) và Quản lý Dự bị Động viên (DBĐV)

Luật thúc đẩy việc ứng dụng công nghệ và phân cấp quản lý để tối ưu hóa công tác động viên:

• Đăng ký NVQS Trực tuyến: Công dân được phép thực hiện đăng ký NVQS lần đầu, đăng ký bổ sung, chuyển đăng ký và tạm vắng bằng hình thức trực tuyến hoặc trực tiếp (Khoản 5, 6 Điều 4).

• Phân cấp Gọi nhập ngũ:Chủ tịch UBND cấp tỉnh quyết định danh sách, nhưng Chủ tịch UBND cấp xã quyết định gọi từng công dân nhập ngũ (Khoản 11 Điều 4).

• Huy động DBĐV:

  • UBND cấp xã có trách nhiệm tổ chức sinh hoạt cho quân nhân dự bị đã xếp vào đơn vị DBĐV (Khoản 8 Điều 7).

  • Chủ tịch UBND cấp tỉnh quyết định huy động phương tiện kỹ thuật dự bị và cả người vận hành, điều khiển nếu cần. Chủ tịch UBND cấp xã tổ chức thực hiện các quyết định này (Khoản 9, 10 Điều 7).

• Chi Ngân sách: Phân cấp rõ ràng, trong đó UBND cấp xã chi cho công tác đăng ký, quản lý, sinh hoạt, và đặc biệt là thực hiện chế độ, chính sách đối với người vận hành, điều khiển phương tiện kỹ thuật dự bị (Khoản 13 Điều 7).

III. Tăng cường Năng lực Phòng thủ Dân sự (PTDS) và Dân quân Tự vệ (DQTV)

Luật làm rõ thẩm quyền chỉ huy và tổ chức lực lượng ở cấp cơ sở trong công tác phòng thủ:

• PTDS Cấp độ 1: Được phân cấp cho Chủ tịch UBND cấp xã ban bố, bãi bỏ và quyết định áp dụng các biện pháp ứng phó, khắc phục hậu quả sự cố, thảm họa trong phạm vi địa bàn cấp xã (Khoản 1, 2, 3 Điều 8).

• Ban chỉ huy PTDS: Được thành lập ở cấp xã và cấp tỉnh, với cơ quan quân sự cùng cấp là cơ quan thường trực. Ban chỉ huy phòng thủ khu vực tham mưu cho cơ quan thường trực cấp tỉnh chỉ đạo cấp xã (Khoản 5 Điều 8).

• Tổ chức DQTV: Cấp xã trọng điểm quốc phòng tổ chức tiểu đội hoặc trung đội dân quân thường trực. Các chức vụ chỉ huy đơn vị dân quân cơ động, dân quân thường trực được hưởng phụ cấp đặc thù quốc phòng, quân sự (Khoản 7, 17 Điều 10).

• Tiêu chuẩn Chỉ huy Quân sự cấp xã: Chỉ huy trưởng, Phó Chỉ huy trưởng, Trợ lý Ban chỉ huy quân sự cấp xã phải được đào tạo ngành quân sự cơ sở trình độ cao đẳng hoặc đại học tại nhà trường quân đội (Khoản 13 Điều 10).

IV. Củng cố Biên phòng, Phòng không và Giáo dục Quốc phòng

• Biên phòng: Thẩm quyền hạn chế hoặc tạm dừng qua lại cửa khẩu chính hoặc cửa khẩu song phương được phân cấp cho Chủ tịch UBND cấp tỉnh (Khoản 3 Điều 5).

• Phòng không Nhân dân (PKND): Trọng điểm PKND cấp xã được xác định. Thẩm quyền chế áp tàu bay không người lái được phân cấp đến Chỉ huy trưởng Ban chỉ huy quân sự cấp xã (Khoản 1, 8, 9 Điều 6).

• Giáo dục Quốc phòng và An ninh (GDQP&AN): Mở rộng đối tượng bồi dưỡng kiến thức GDQP&AN bao gồm Trưởng thôn, trưởng các đoàn thể ở thôn. Ban chỉ huy quân sự cấp xã là cơ quan thường trực của Hội đồng GDQP&AN cấp xã (Khoản 1, 7 Điều 11).

Luật 98/2025/QH15 chính thức có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 7 năm 2025, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho việc nâng cao năng lực tự chủ của chính quyền địa phương, đảm bảo khả năng phòng thủ và an ninh trong mọi tình huống./.