Luật Tổ Chức Tòa Án Nhân Dân Sửa Đổi

Cơ cấu Tòa án nhân dân được sắp xếp lại, tăng cường chuyên môn hóa

Thay đổi đáng chú ý nhất trong Luật lần này là việc chính thức bãi bỏ Tòa án nhân dân cấp huyện và thay thế bằng Tòa án nhân dân khu vực. Mô hình này được kỳ vọng sẽ giảm tải cho các Tòa án cấp tỉnh, đồng thời nâng cao chất lượng xét xử ở cấp cơ sở.

Theo Luật sửa đổi, hệ thống Tòa án nhân dân Việt Nam sẽ bao gồm:

• Tòa án nhân dân tối cao

• Tòa án nhân dân cấp tỉnh

• Tòa án nhân dân khu vực

• Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế

• Các Tòa án quân sự

Luật cũng trao quyền cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định thành lập, giải thể các Tòa án nhân dân cấp tỉnh và khu vực theo đề nghị của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao. Điều này giúp hệ thống tư pháp linh hoạt hơn trong việc điều chỉnh cơ cấu tổ chức để phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế-xã hội.

Luật cũng quy định rõ việc chuyên môn hóa trong xét xử:

• Tòa án nhân dân cấp tỉnh sẽ có thêm các Tòa chuyên trách như Tòa Gia đình và người chưa thành niên, Tòa Kinh tế, Tòa Lao động để giải quyết các vụ việc phức tạp, chuyên sâu.

• Tòa án nhân dân khu vực có thể có thêm Tòa Phá sản và Tòa Sở hữu trí tuệ tại một số nơi để xử lý các vụ việc đặc thù, thúc đẩy môi trường kinh doanh, đầu tư.

• Tòa án chuyên biệt cũng được bổ sung vào hệ thống tổ chức Tòa án, phục vụ cho các tranh chấp liên quan đến tài chính, kinh tế quốc tế.

Phân cấp, phân quyền và kiểm soát quyền lực hiệu quả

Luật sửa đổi thể hiện sự phân cấp mạnh mẽ hơn, trao quyền cho các cấp Tòa án để nâng cao tính chủ động và hiệu quả công việc:

• Chánh án Tòa án nhân dân tối cao có thẩm quyền bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Chánh án, Phó Chánh án Tòa án nhân dân cấp tỉnh và khu vực, đồng thời quyết định việc tổ chức các Tòa chuyên trách.

• Chánh án Tòa án nhân dân cấp tỉnh có quyền kháng nghị giám đốc thẩm, tái thẩm đối với các bản án của Tòa án nhân dân khu vực. Điều này tạo ra một cơ chế giám sát và kiểm tra độc lập, tăng cường tính khách quan.

Đặc biệt, Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao có số lượng thành viên từ 23 đến 27 người, giúp đa dạng hóa ý kiến, nâng cao chất lượng các quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm. Các Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao cũng sẽ luân phiên đảm nhiệm chức vụ Phó Chủ tịch Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia, đảm bảo công tác nhân sự được thực hiện một cách công bằng, khách quan.

Cơ chế kiểm soát quyền lực và phòng chống tham nhũng được tăng cường

Luật mới tiếp tục khẳng định tầm quan trọng của việc kiểm soát quyền lực và phòng chống tham nhũng trong hệ thống tư pháp.

• Tòa án nhân dân cấp tỉnh và Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh có trách nhiệm phối hợp chặt chẽ với Ủy ban nhân dân cùng cấp để xây dựng báo cáo về công tác phòng, chống tham nhũng tại địa phương.

• Chánh án Tòa án nhân dân tối cao và Chánh án Tòa án nhân dân cấp tỉnh được trao quyền giải quyết các tố cáo liên quan đến hành vi vi phạm pháp luật của các chức danh do mình quản lý, đảm bảo sự minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Những quy định này tạo ra một cơ chế giám sát chéo, từ trung ương đến địa phương, góp phần ngăn ngừa và xử lý kịp thời các hành vi tiêu cực, củng cố lòng tin của người dân vào nền tư pháp.

Luật Thi hành án dân sự và Tương trợ tư pháp: Phân quyền mạnh mẽ

Việc chuyển đổi từ mô hình Tòa án cấp huyện sang Tòa án nhân dân khu vực cũng kéo theo sự thay đổi về thẩm quyền trong nhiều lĩnh vực quan trọng, bao gồm thi hành án dân sự và tương trợ tư pháp.

• Về thi hành án dân sự:

  • Cơ quan thi hành án dân sự cấp tỉnh sẽ có thẩm quyền thi hành các bản án, quyết định của Tòa án nhân dân khu vực, Tòa án nhân dân cấp tỉnh, cũng như các bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài và Trọng tài nước ngoài được công nhận tại Việt Nam.

  • Tòa án nhân dân khu vực có thẩm quyền xét miễn, giảm nghĩa vụ thi hành án đối với các khoản thu nộp ngân sách nhà nước, giúp quá trình giải quyết trở nên nhanh chóng và hiệu quả hơn.

• Về tương trợ tư pháp:

  • Tòa án nhân dân khu vực sẽ đảm nhận vai trò quan trọng trong việc tiếp nhận, xem xét và ra quyết định dẫn độ hoặc chuyển giao người đang chấp hành hình phạt tù theo yêu cầu của nước ngoài.

  • Việc phân cấp này giúp rút ngắn thời gian xử lý các vụ việc tương trợ tư pháp phức tạp, phù hợp với xu thế hội nhập và hợp tác quốc tế.

Những sửa đổi này được kỳ vọng sẽ tạo ra một hệ thống tư pháp chuyên nghiệp hơn, hiệu quả hơn và độc lập hơn, đáp ứng các chuẩn mực quốc tế, đồng thời bảo vệ tốt nhất các quyền và lợi ích hợp pháp của người dân.

Luật số 81/2025/QH15 sẽ chính thức có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 7 năm 2025. Đây là một mốc thời gian quan trọng, đánh dấu sự khởi đầu của một giai đoạn mới trong lịch sử cải cách tư pháp Việt Nam./.