Luật 85/2025/QH15: Sửa đổi nhiều điều khoản trong 05 luật Tư pháp

1. PHÂN CẤP THẨM QUYỀN VÀ CHUYÊN MÔN HÓA

1.1. Bộ luật Tố tụng Dân sự & Luật Tố tụng Hành chính

Các sửa đổi tập trung vào việc định hình lại vai trò của TAND khu vực và TAND cấp tỉnh:

• TAND Khu vực là cấp xét xử sơ thẩm chủ đạo:

  • TAND khu vực được giao thẩm quyền giải quyết sơ thẩm hầu hết các vụ việc dân sự, lao động, kinh doanh, thương mại, hôn nhân gia đình (Điều 35 BLTTDS) và các khiếu kiện hành chính (Điều 31 LTT-HC), bao gồm cả những khiếu kiện phức tạp liên quan đến cấp tỉnh trở xuống, và một số khiếu kiện thuộc thẩm quyền của Bộ, cơ quan ngang Bộ.

  • Thẩm quyền xét xử sơ thẩm đối với tính hợp pháp của cuộc đình công và quyết định bắt giữ tàu bay, tàu biển cũng được chuyển về TAND khu vực (Điều 405, 421 BLTTDS).

• Thành lập Tòa Chuyên trách cấp Khu vực: Chính thức thiết lập các Tòa chuyên trách tại TAND khu vực, bao gồm: Tòa Dân sự, Tòa Kinh tế, Tòa Sở hữu trí tuệ, Tòa Gia đình và người chưa thành niên (BLTTDS) và Tòa Hành chính, Tòa Sở hữu trí tuệ (LTT-HC). Điều này nhằm tăng cường tính chuyên môn hóa ngay từ cấp sơ thẩm.

• TAND Cấp tỉnh tập trung vào Phúc thẩm và Giám đốc: TAND cấp tỉnh có thẩm quyền giải quyết phúc thẩm bản án, quyết định chưa có hiệu lực pháp luật của TAND khu vực. Cấp tỉnh cũng được giao thẩm quyền giải quyết yêu cầu hủy hoặc đăng ký phán quyết trọng tài (Điều 37 BLTTDS).

1.2. Luật Phá sản: Phân cấp về TAND Khu vực

• Tòa Phá sản TAND khu vực được giao thẩm quyền giải quyết phá sản đối với doanh nghiệp, hợp tác xã có trụ sở chính trong phạm vi lãnh thổ của Tòa đó (Điều 8 Luật Phá sản).

2. TĂNG CƯỜNG GIÁM ĐỐC XÉT XỬ VÀ KHÁNG NGHỊ

Luật 85/2025/QH15 củng cố cơ chế giám sát và kiểm sát nội bộ trong ngành Tòa án và Viện kiểm sát:

• Phân cấp Giám đốc việc xét xử: TAND cấp tỉnh chính thức được giao quyền giám đốc việc xét xử của TAND khu vực thuộc phạm vi lãnh thổ của mình, song song với quyền giám đốc của TAND tối cao (Điều 18 BLTTDS, Điều 24 LTT-HC).

• Phân quyền Giám đốc thẩm, Tái thẩm:

  • Ủy ban Thẩm phán TAND cấp tỉnh được trao thẩm quyền giám đốc thẩm, tái thẩm bản án, quyết định đã có hiệu lực của TAND khu vực bị kháng nghị (Điều 337 BLTTDS, Điều 266 LTT-HC).

  • Chánh án/Viện trưởng cấp tỉnh có thẩm quyền kháng nghị giám đốc thẩm, tái thẩm đối với bản án, quyết định đã có hiệu lực của TAND khu vực (Điều 331 BLTTDS, Điều 260 LTT-HC).

  • Quy định rõ ràng về số lượng thành viên (tối thiểu 2/3 tổng số) và tỷ lệ biểu quyết (quá nửa tổng số) đối với phiên họp giám đốc thẩm của Ủy ban Thẩm phán TAND cấp tỉnh và Hội đồng Thẩm phán TANDTC nhằm đảm bảo tính tập thể, dân chủ (Điều 341 BLTTDS, Điều 270 LTT-HC).

• Giải quyết tranh chấp thẩm quyền: Chánh án TAND cấp tỉnh giải quyết tranh chấp thẩm quyền giữa các TAND khu vực trong cùng một tỉnh/thành phố, Chánh án TANDTC giải quyết tranh chấp giữa các TAND khu vực khác tỉnh hoặc giữa các TAND cấp tỉnh (Điều 41 BLTTDS, Điều 34 LTT-HC).

3. HOÀN THIỆN TƯ PHÁP VỊ THÀNH NIÊN VÀ ĐỒNG BỘ THUẬT NGỮ

3.1. Luật Tư pháp người chưa thành niên

• Tập trung quản lý thi hành án hình sự: Nâng cấp và chuyển thẩm quyền quản lý thi hành biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng từ Cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện lên Cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh (Khoản 5, 9 Điều 3).

• Thi hành án dân sự bồi thường: Quyết định áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng bồi thường thiệt hại của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát sẽ do Cơ quan thi hành án dân sự có thẩm quyền thi hành (Khoản 4 Điều 3).

• Phân cấp Điều tra cấp xã: Bổ sung thẩm quyền áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng của Điều tra viên trung cấp, cao cấp là Trưởng, Phó Trưởng Công an cấp xã khi được phân công điều tra vụ án ít nghiêm trọng, nghiêm trọng (Khoản 6 Điều 3).

3.2. Luật Hòa giải, đối thoại tại Tòa án

• Tăng tính linh hoạt khi cho phép đương sự lựa chọn Hòa giải viên tại TAND khu vực khác trên cùng phạm vi địa giới hành chính cấp tỉnh (Khoản 1 Điều 5).

3.3. Đồng bộ hóa thuật ngữ toàn hệ thống

Luật tiến hành thay thế đồng bộ các cụm từ nhằm phản ánh đúng cơ cấu tổ chức và đơn vị hành chính mới:

• Thay thế “Tòa án nhân dân cấp huyện” bằng “Tòa án nhân dân khu vực”.

• Thay thế “Ủy ban tư pháp của Quốc hội” bằng “Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội”.

• Thay thế “Thẩm tra viên” bằng “Thẩm tra viên Tòa án”.

• Thay thế “Công an xã, phường, thị trấn” bằng “Công an xã, phường, đặc khu”.

• Thay thế “cơ quan thi hành án dân sự cùng cấp” bằng “cơ quan thi hành án dân sự có thẩm quyền”.

Với việc tái cấu trúc sâu rộng thẩm quyền Tòa án từ cấp khu vực đến Tối cao, Luật 85/2025/QH15 thể hiện quyết tâm cải cách tư pháp mạnh mẽ, hướng tới một hệ thống giải quyết tranh chấp chuyên nghiệp hơn, hiệu quả hơn và gần dân hơn. Tuy nhiên, việc phân cấp cũng đặt ra thách thức lớn về việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại TAND khu vực, đảm bảo Thẩm phán và cán bộ có đủ năng lực chuyên môn để xử lý các vụ việc phức tạp, đặc biệt trong các lĩnh vực mới như sở hữu trí tuệ và kinh doanh thương mại./.