Luật Công đoàn 2024: Tái cấu trúc tổ chức, tăng quyền đại diện

I. Tái cấu trúc Tổ chức: Chủ trương của Đảng và Công đoàn

Việc sắp xếp lại tổ chức công đoàn được thực hiện ngay trước khi Luật Công đoàn 2024 có hiệu lực, theo chủ trương lớn về tổ chức bộ máy:

• Việc giải thể công đoàn cơ sở tại cơ quan hành chính, lực lượng vũ trang và đơn vị sự nghiệp hưởng 100% lương từ ngân sách nhà nước được thực hiện theo chủ trương của Bộ Chính trị (cụ thể là Kết luận số 157-KL/TW ngày 25/5/2025) và hướng dẫn của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam.

• Thời điểm: Các tổ chức công đoàn này đã được chỉ đạo giải thể và kết thúc hoạt động từ cuối tháng 6/2025.

• Mục tiêu: Tái cấu trúc nhằm tinh gọn bộ máy, tập trung nguồn lực vào việc thực hiện chức năng đại diện, chăm lo, bảo vệ người lao động tại các khu vực có quan hệ lao động phức tạp (doanh nghiệp, đơn vị sự nghiệp tự chủ), nơi Luật Công đoàn 2024 phát huy hiệu quả nhất.

II. Quyền Đại diện Mở rộng và Bảo vệ Tuyệt đối

Luật Công đoàn 2024 tăng cường quyền hạn và phạm vi bảo vệ của Công đoàn trong quan hệ lao động:

• Mở rộng đối tượng gia nhập (Điều 5): Cho phép công dân nước ngoài làm việc tại Việt Nam theo hợp đồng lao động từ đủ 12 tháng trở lên được gia nhập công đoàn tại công đoàn cơ sở.

• Quyền của Tổ chức Người lao động (Điều 6): Quy định cơ chế cho tổ chức của người lao động tại doanh nghiệp được thành lập hợp pháp có quyền gia nhập Công đoàn Việt Nam.

• Cấm phân biệt đối xử (Điều 10): Nghiêm cấm mọi hành vi phân biệt đối xử đối với người lao động hoặc cán bộ công đoàn vì lý do tham gia hoặc hoạt động công đoàn.

• Giám sát và Phản biện (Điều 16, Điều 17): Công đoàn được trao quyền chủ trì giám sát và thực hiện phản biện xã hội đối với dự thảo chính sách, pháp luật liên quan trực tiếp đến quyền lợi người lao động.

• Đầu tư Phúc lợi (Điều 11): Công đoàn được phép Đầu tư xây dựng nhà ở xã hội, công trình văn hóa, thể thao phục vụ đoàn viên và người lao động.

III. Trách nhiệm của Người sử dụng lao động và Bảo vệ Cán bộ

Luật quy định chi tiết trách nhiệm của người sử dụng lao động (NSDLĐ) và cơ chế bảo vệ cán bộ công đoàn tại các đơn vị còn tổ chức công đoàn:

• Trách nhiệm lấy ý kiến (Điều 25): NSDLĐ phải thừa nhận, tôn trọng hoạt động công đoàn và lấy ý kiến của Công đoàn trước khi quyết định những vấn đề liên quan đến quyền, nghĩa vụ của người lao động (khoản 7).

• Bảo vệ việc làm cán bộ (Điều 28):

  • Cán bộ công đoàn không chuyên trách được gia hạn hợp đồng đến hết nhiệm kỳ (khoản 1).

  • NSDLĐ không được đơn phương chấm dứt hợp đồng nếu không có ý kiến thỏa thuận bằng văn bản của công đoàn cấp trên trực tiếp (khoản 2).

• Hỗ trợ tài chính cán bộ (Điều 28): Trường hợp bị chấm dứt hợp đồng trái pháp luật, cán bộ được Công đoàn hỗ trợ tìm việc làm mới và hỗ trợ bằng tiền từ nguồn tài chính công đoàn (khoản 3).

IV. Minh bạch và Linh hoạt Tài chính Công đoàn

Luật mới siết chặt quản lý nguồn tài chính từ kinh phí công đoàn, nhấn mạnh tính minh bạch và trách nhiệm giải trình:

• Kinh phí Công đoàn (Điều 29): Nguồn tài chính chính là Kinh phí công đoàn (2% quỹ tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc).

• Miễn, Giảm, Tạm dừng đóng (Điều 30): Quy định cơ chế miễn, giảm, tạm dừng đóng kinh phí công đoàn cho các doanh nghiệp, hợp tác xã gặp khó khăn kinh tế hoặc bất khả kháng.

• Phân phối cho Tổ chức người lao động (Điều 31): Kinh phí công đoàn dành cho cấp cơ sở sẽ được phân phối cho tổ chức của người lao động tại doanh nghiệp theo số lượng thành viên (áp dụng đối với tổ chức đã gia nhập Công đoàn Việt Nam).

• Kiểm toán và Công khai (Điều 33, Điều 34): Tài chính công đoàn phải được công khai hằng năm (Điều 34) và chịu sự kiểm toán của Kiểm toán nhà nước định kỳ hai năm một lần, đồng thời Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam phải báo cáo Quốc hội (Điều 33).

Luật Công đoàn 2024, cùng với sự sắp xếp lại tổ chức, được kỳ vọng sẽ giúp Công đoàn Việt Nam tập trung nguồn lực, nâng cao năng lực, thực hiện hiệu quả chức năng đại diện, chăm lo, bảo vệ quyền lợi của người lao động trong giai đoạn mới./.