4 điểm khác biệt lớn giữa CPTPP và TPP
Ngày 9/3/2018 (giờ Việt Nam), Hiệp
định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), tiền thân là
TPP-11, được ký kết tại thành phố Santiago (Chile). Đây là nỗ lực của 11 nền
kinh tế do Nhật Bản đề xuất khởi động lại một TPP “mới” sau sự rút lui của Hoa
Kỳ đầu năm ngoái.
Về cơ bản, CPTPP giữ
nguyên các nội dung cốt lõi của TPP "cũ" với hy vọng chờ sự quay lại
của Mỹ. Tuy nhiên, trong số 8.000 trang tài liệu của CPTPP được thông qua, có
hơn 20 điều khoản đã bị tạm hoãn hoặc sửa đổi so với thỏa thuận TPP trước đây.
Những sự thay đổi đó bao gồm:
Thứ nhất, đó là thay đổi về tên gọi. TPP cũ có tên đầy đủ
là Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (Trans-Pacific Partnership). Hiệp
định mới lần này đã bổ sung 2 từ "Toàn diện" (Comprehensive) và
"Tiến bộ" (Progressive) vào tên gọi chính thức.
Vấn đề tên gọi đã được
11 quốc gia bàn luận nhiều lần trong các vòng đàm phán. Sự bổ sung này đã thể
hiện tính đồng thuận cao trong nội bộ các nước tham gia đàm phán, khẳng định
tầm vóc, chất lượng và ý nghĩa của CPTPP – một hiệp định có tính tiêu chuẩn
cao, toàn diện trên tất cả các lĩnh vực.
Thứ hai, số
lượng thành viên trong Hiệp định CPTPP mới còn 11 nước, bao gồm Úc, Brunei,
Canada, Chile, Nhật Bản, Malaysia, Mexico, New Zealand, Peru, Singapore và Việt
Nam, với quy mô kinh tế chiếm khoảng 13,5% GDP và 15,2% tổng kim ngạch thương
mại toàn cầu, thấp hơn khá nhiều so với quy mô của TPP khi có Mỹ (38.2%
GDP và 26.5% kim ngạch thương mại toàn cầu).
Mặc dù Mỹ rời khỏi
nhưng quy mô của CPTPP vẫn khá lớn và bao hàm một số thị trường quan trọng với
Việt Nam như Nhật Bản, Úc, Canada, Mexico … trong khi gánh nặng thực thi các
điều khoản đã giảm đáng kể so với trước. Do đó, Việt Nam vẫn sẽ tìm được những nguồn
lợi ích tương đối lớn khi tham gia Hiệp định này. Hơn nữa, hầu hết các quốc gia
tham gia đàm phán đều kỳ vọng sự quay lại của Mỹ trong tương lai, nên CPTPP sẽ
là bước đầu để thúc đẩy liên kết và hợp tác trong khu vực. Sự kiện CPTPP chuẩn
bị được ký kết và các nỗ lực gần đây của Trung Quốc đã tạo những áp lực nhất
định đối với Hoa Kỳ, buộc nước này phải bày tỏ thông điệp muốn thương lượng lại
về TPP với nhóm 5 nước là Brunei, Malaysia, New Zealand, Nhật Bản và Việt Nam.
Hiện tại, Trung Quốc đang đóng vai trò đầu tầu trong quá trình nhất thể hóa
kinh tế châu Á – Thái Bình Dương ở các Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu
vực (RCEP), Hiệp định Thương mại tự do (FTA) Trung Quốc - ASEAN hay Hiệp định
thương mại tự do Trung – Nhật – Hàn…
Thứ ba, thay đổi
về hiệu lực của Hiệp định. Theo quy định của TPP cũ, để Hiệp định có hiệu lực
thì tổng GDP của các nước triển khai phải bằng 85% tổng GDP của 12 nước đã ký
từ năm 2013. Như vậy, với tình huống Mỹ, quốc gia chiếm tới 60% GDP toàn khối,
rút lui khỏi TPP, thì 11 nước còn lại sẽ phải thay đổi điều khoản hiệu lực để
CPTPP có thể bắt đầu. Theo đó, chỉ cần ít nhất 6 quốc gia thành viên ký
phê chuẩn thì Hiệp định sẽ có hiệu lực sau 60 ngày kể từ ngày ký.
Sự thay đổi này đã tạo
điều kiện thuận lợi để CPTPP có thể dễ dàng được thực hiện trong bối cảnh hiện
nay. Ngoài ra, Hiệp định mới còn bổ sung các quy định về quy trình rút lui, gia
nhập, rà soát lại CPTPP trong tương lai, tạo tính linh hoạt của Hiệp định và có
thể sẵn sàng cho những đợt kết nạp thành viên mới. 2
Cuối cùng, CPTPP
có khoảng 20 nội dung bị tạm hoãn so với TPP cũ, chủ
yếu là các cam kết cứng rắn về sở hữu trí tuệ mà Mỹ là quốc gia đề xuất trước
đây. Cụ thể, có 11/20 điều khoản liên quan đến sở hữu trí tuệ, bảo vệ chặt chẽ
quyền lợi của người sở hữu sáng chế. CPTPP sẽ hoãn việc yêu cầu các nước thành
viên thay đổi luật và thông lệ của mình để bảo vệ các dược phẩm mới, bao gồm cả
chế phẩm sinh học, không bị cạnh tranh bởi các thuốc gốc (generic drug).
CPTPP cũng đình chỉ
quy định về gia hạn thời hạn bản quyền trong những trường hợp do sự chậm trễ
cuả cơ quan cấp bằng hoặc những trì hoãn bất hợp lý trong việc cấp bản quyền,
cũng như cấp phép nhập khẩu một loại dược phẩm nào đó vào các nước thành viên. Ngoài
ra, các nước thành viên của Hiệp định mới sẽ không cần phải gia hạn thời gian
bảo hộ bản quyền từ 50 lên 70 năm …
Các điều khoản còn lại
bị hoãn thuộc lĩnh vực đầu tư. Đối với cơ chế giải quyết tranh chấp giữa Chính
phủ và nhà đầu tư (ISDS), CPTPP đã thu hẹp phạm vi cho phép nhà đầu tư nước
ngoài sử dụng cơ chế này để kiện Chính phủ nước thành viên sở tại (nước tiếp
nhận đầu tư).
Theo đó, các công ty
tư nhân có hợp đồng đầu tư với Chính phủ sẽ không được phép sử dụng cơ chế ISDS
nếu xảy ra tranh chấp về hợp đồng giữa hai bên. Các công ty trong nước cũng
không được sử dụng cơ chế ISDS để kiện Chính phủ nước đó nhưng có thể sử dụng
để khởi kiện Chính phủ một nước thành viên khác trong khối.
Ngoài ra, về việc
thành lập Ban trọng tài của ISDS, CPTPP quy định Ban trọng tài có ba thành viên
bao gồm một đại diện do Chính phủ cử ra, một đại diện do nguyên đơn lựa chọn và
một trọng tài chủ tọa cùng do Chính phủ và nguyên đơn thống nhất lựa chọn.
Như vậy, với một số
điều chỉnh trong quy chế cùng sự nỗ lực của 11 nước tham gia đàm phán, TPP đã
được "cứu". Những phân tích đã chỉ ra rằng, CPTPP là một hiệp định
tương đối toàn diện, tiến bộ, tính tiêu chuẩn cao nhưng lại rất mở.